Klasična kuga svinja je veoma kontagiozno virusno oboljenje svinja svih kategorija koje protiče u akutnom, subakutnom ili hroničnom toku u zavisnosti od mnogih faktora. Oboljenje može da se javi i u inaparentnom i atipičnom obliku.
U akutnom toku oboljenje se manifestuje poremećajem opšteg stanja, povećanjem telesne temperature, depresijom, anoreksijom, prolivom, konjuktivitisom, hemoragičnom septikemijom i krvarenjima po unutrašnjim organima.
U subakutnom toku bolest ima slabije izražene simptome u odnosu na akutni tok, a manifestuje se dugotrajnim prolivom, furunkuloznim dermatitisom i sekundarnim bakterijskim infekcijama.
Kod životinja koje se inficiraju slabo virulentnim ili srednje virulentnim sojevima virusa, kao i kod životinja koje su delimično otporne na virus (npr. vakcinisane životinje) oboljenje je hroničnog toka ili protiče asimptomatski.
Etiologija
Uzročnik klasične kuge svinja je virus koji pripada familiji Flaviviridae i rodu Pestivirus. Virus poseduje jednočlanu RNK koja je infektivna. Smatra se da postoje dve serološke podgrupe virusa klasične kuge svinja. Prva podgrupa predstavlja virus koji izaziva akutne infekcije i koji se kao atenuisan koristi za izradu vakcina, dok druga podgrupa predstavlja virus koji izaziva blage infekcije. Virulencija virusa u spoljašnjoj sredini veoma varira. Visokovirulentni sojevi virusa izazivaju 100% mortalitet, srednje i slabo virulentni sojevi izazivaju hronične infekcije, a postoje i avirulentni sojevi virusa koji ne izazivaju infekcije.
Virus je neotporan u spoljašnjoj sredini i propada za nekoliko dana, a njegova otpornost zavisi od sredine u kojoj se nalazi, od temperature sredine i od ph. U mokraći i izmetu može preživeti 5 do 8 dana. Virus može mesecima da se održi u mesu, mesnim prerađevinama i mesnom otpadu. U svinjskom mesu koje se drži na temperaturi od +4°C virus može da preživi od 3 do 6 meseci dok u suvom mesu koje se drži na sobnoj temperaturi i u sasušenoj krvi nakon klanja može preživeti preko 10 meseci. Usoljeno suvo meso (šunka) sadrži virus još 6 do 12 nedelja nakon soljenja. Virus je osetljiv na dejstvo UV zraka koji ga uništavaju za 30 do 60 minuta. Vrednosti ph niže od 4 (npr. u raspadnutim leševima) i više od 10 inaktivišu virus.
Virus je osetljiv na 1-2% NaOH koji se najčešće koristi za dezinfekciju kod pojave oboljenja ili za preventivu. Za dezinfekciju se mogu koristiti i 3% rastvor formalina, 2% Na hipohlorit i 2-5% fenolni preparati.
Epizootiologija uginuca
Oboljenje se javlja na svim kontinentima i nanosi velike štete svinjarskoj proizvodnji, a u nekim zemljama bolest je iskorenjena. U Evropi se bolest javlja sporadično, a u nekim evropskim državama javlja se enzootski. U našoj zemlji bolest je prvi put utvrđena 1896 godine. Zbog izuzetne kontagioznosti i mogućnosti nastanka velikih ekonomskih šteta ne samo za zemlju u kojoj se KKS pojavila već i za zemlje u okruženju, bolest se nalazi na listi A bolesti OIE-a. Bolest se obavezno prijavljuje na osnovu odredaba veterinarskog zakonika, a otkrivanje, suzbijanje i iskorenjavanje sprovodi se po pravilniku o merama za suzbijanje i iskorenjavanje KKS.
Sprovođenje vakcinacije protiv KKS u nekim zemljama uključujući i našu omogućava održavanje i otežava iskorenjavanje bolesti. Populacije divljih svinja takođe učestvuju u održavanju infekcije i predstavljaju značajan rezervoar infekcije. Najznčajniji rezervoari infekcije su hronično inficirane svinje koje najčešće ne ispoljavaju kliničke simptome bolesti, a duže vremena izlučuju virus u spoljašnju sredinu. Značajni rezervoari uzročnika su i prasad koja se nakon rođenja inficiraju slabo virulentnim sojevima virusa. Takva prasad najčešće ne ispoljava kliničke simptome bolesti, a stiče imunitet. Takođe, kod prasadi starije od 12 meseci infekcija protiče supklinički ako se inficiraju virusom slabe virulencije. Prasad koja se inficira intrauterino u vremenu od 65. do 90. dana gestacije, rađa se bez sopstvenih antitela (jer su u to vreme gestacije imunotolerantni), a nakon rođenja stiču specifična antitela putem kolostruma i antitela ih određeno vreme (do 11 meseci) štite od infekcije. U vreme dok su zaštićena kolostranim antitelima, predstavljaju značajan izvor infekcije. Nakon izvesnog vremena takva prasad ugine sa atipičnim simptomima bolesti.
Izvor zaraze mogu biti tipično i atipično obolele životinje, životinje u fazi inkubacije bolesti i fazi ozdravljenja (prebolele). Leševi životinja uginulih od KKS, meso, otpadne vode, kontaminirani pribor takođe predstavljaju izvor zaraze.
Infekcija se prenosi direktnim ili indirektnim kontaktom sa uzročnikom. Virus se izlučuje iz svih sekreta i ekskreta za 6 do 7 dana nakon infekcije i ostaje infektivan 7 do 10 dana, a nekad i duže u spoljašnjoj sredini. Zdrave životinje se najčešće zaraze preko oro-nazalnog sekreta, sekreta iz očiju i preko mokraće koja sadrži viruse. Inficirane krmače izlučuju virus iscetkom iz uterusa i ekskretima duže vreme nakon prašenja. Zaraza se u nezaražena dvorišta i farme direktno unosi bolesnim životinjama, kliconošama i zdravim svinjama u fazi inkubacije. Infekciju u nezaražene zapate mogu uneti i druge životinje (glodari, psi, ptice) kao i ljudi koji služe kao mehanički vektori u prenosu uzročnika. Indirektni način prenosa infekcije je preko pribora za čišćenje, pribora koji koriste veterinari, zatim preko transportnih sredstava, mesa i mesnih prerađevina koji su kontaminirani uzročnikom, preko stočne hrane i dr. Zaraza se u zemlju može uneti prilikom uvoza svežeg mesa ili mesnih prerađevina.
Životinje se najčešće inficiraju ingestijom uzročnika. Pored toga mogu da se inficiraju kongenitalno, aerogeno, preko konjuktiva i ozleda na koži.
Klasična kuga svinja predstavlja veliku pretnju svinjarskoj industriji razvijenih zemalja. Morbiditet kod KKS iznosi najčešće 100% dok se mortalitet kreće u širokim granicama od 0 do 100% i zavisi od virulencije virusa, otpornosti organizma, veličine populacije svinja, uslova držanja i dr. U prirodnim uslovima preboli samo manji broj životinja koje ostaju kliconoše. Prirodnim preboljenjem bolesti ili vakcinacijom protiv svinjske kuge znatno se menja dispozicija čopora. Ona tada može da bude toliko raznolika: od najveće prijemčivosti do najsolidnijeg imuniteta. U manjim populacijama svinja koje su potpuno prijemčive oboljenje se javlja u akutnom toku i tipičnom obliku i brzo se širi. U većim populacijama svinja (farme svinja) u zavisnosti od imunog statusa farmi oboljenje ima atpičnu kliničku sliku i širi se neravnomerno. Ukoliko se u farmu unesu nova grla ona će oboleti u tipičnom obliku. U zapatima svinja gde je vršena vakcinacija protiv KKS, oboljenje najčešće protiče u hroničnom toku i sporo se širi. U regionima gde se KKS javlja enzootski oboljenje poprima hroničan tok, a virusi su srednje ili slabovirulentni.
U prirodnim uslovima na KKS osetljive su samo domaće i divlje svinje. Virus može da se prilagodi i razmnožava u drugim životinjskim vrstama ali ne izaziva oboljenje.
Patogeneza
Promene na mestu prve replikacije virusa (tonzile)
Photo: Dr. R. Panciera, Oklahoma State University, School of Veterinary Medicine, Noah’s Arkive.
Nakon ulaska virusa u organizam oronazalnim putem, odvija se prva replikacija virusa u tonzilama. Nakon prve replikacije virus se putem limfnih sudova prenosi do limfnih čvorova gde se odigrava sekundarna replikacija virusa, a ubrzo limfotokom dospeva u krv i ostale limfne strukture (visceralni limfni čvorovi, koštana srž) gde se intezivno umnožava. Virus ima tropizam prema retikularnim, endotelijalnim i epitelnim ćelijama. Nakon faze rasta u limfnim strukturama virus se umnožava u endotelnim ćelijama što dovodi do degeneracije krvnih sudova. Kao posledica oštećenja krvnih sudova nastaju krvarenja, nekroze i infarkti u mnogim organima. U krvnoj slici se zapaža trombocitopenja, a viremija dostiže maksimum 6.dan.
Ukoliko organizam dođe u dodir sa slabije virulentnim virusom razviće se perzistentna infekcija, hronična infekcija ili infekcija sa odloženim kliničkim simptomima. Kod hronične infekcije generalizacija procesa protiče sporije i usled stvaranja antitela dolazi do privremenog poboljšanja i prestanka viremije da bi posle određenog vremena došlo do ponovne viremije i nastanka sekundarnih infekcija kao posledica iscrpljenosti organizma i imunog sistema.
Infekcije neimunih ili slabo imunih suprasnih krmača dovode do inficiranja ploda, a ishod umnožavanja virusa u plodu zavisi od virulencije virusa i starosti ploda. Kongenitalne infekcije dovode do abortusa, mumifikacije plodova i rađanja mrtvih ili avitalnih prasadi. Ako se rode prasad koja su naizgled zdrava ona su perzistentno inficirana.
Dužina inkubacije bolesti zavisi od količine unetog virusa, virulencije virusa, načina infekcije i stepena prijemčivosti organizma. Kod životinja koje su se inficirale za vreme intrauterinog razvoja može proći više meseci pre nego što počne da se ispoljava klinička slika bolesti, a infekcija je praktično doživotna. Kod životinja koje su se inficirale tokom života, inkubacioni period traje od 2 do 6 dana, a najviše 22 dana, retko duže.
Bolest može da protekne u perakutnom, akutnom, subakutnom i hroničnom toku. Klinički simptomi bolesti mogu da variraju od veoma oštrih do blagih, a javljaju se i supkliničke infekcije. Bolest je uglavnom akutnog ili subakutnog toka ali u poslednjih godina sve češće se javlja u hroničnom toku, naročito u regionima gde se kuga javlja enzootski i gde se vrši vakcinacija. Perakutni i akutni tok bolesti uglavnom se javlja u početku izbijanja zaraze, na mestima gde se kuga nije ranije pojavljivala. U zapatima u kojima se duže vremena zadržavala enzootija svinjske kuge bolest se javlja u atipičnom obliku. Kod atipičnog oblika bolesti koji je danas sve češći i predstavlja sve veći problem, bolest se javlja u vidu supkliničkih i hroničnih oblika.
Kod perakutnog toka, simptomi bolesti nisu toliko izraženi, prisutno je febrilno stanje, inapetenca, malaksalost i slabost zadnjih nogu, a u nekim slučajevma može se javiti krvarenje iz nosa nakon čega životinja uginjava za nekoliko časova. Patomorfološke promene na lešu nisu toliko izražene.
Akutni tok bolesti počinje povećanjem telesne temperature koja iznosi od 41,5°C do najviše 42°C, a pred smrt telesna temperatura opada ispod normale. Od simptoma su prisutni anoreksija, nevoljnost, malaksalost, nepokretnost, zanošenje pri hodu i hodanje na vrhovima papaka zbog bolova. Neke životinje leže i promuklo skiče. U prvim danima bolesti javlja se obostrani mukozni ili mukopurulentni konjuktivitis sa slepljenim kapcima. Iz nosa se cedi mukopurulentni iscedak. Neke svinje povraćaju žućkastu tečnost sa primesama sluzi. Javlja se konstipacija koju za dan-dva smenjuje dijareja koja može biti sa primesama krvi. Na mekim delovima kože (ispod vrata, između prednjih nogu i butina, na trbuhu, vrhovima ušiju…) javljaju se zbijena tačkasta ili krupnija krvarenja u vidu ljubičastih pega. Koža je hiperemična i cijanotična. Difuzno crvenilo kože izraženo je na ušima,njušci, ispod vrata i duž leđa. Tačkasta krvarenja po koži nekada mogu poprimiti difuzan karakter.
Iz nosa, pluća i urinarnog trakta mogu se javiti krvarenja. Gravidne krmače mogu da pobace. U nekim slučajevima akutnog toka na sluznici usne duplje mogu nastati difteroidna zapaljenja u vidu prljavo-sivih ili žutih ispucalih naslaga. Ako nastanu promene na farinksu ili plućima (krupozna pneumonija) javljaju se respiratorni simptomi bolesti. Mogu nastati sekundarne bakterijske infekcije (salmoneloza, pastereloza i dr.).
Mogu nastati i nervni simptomi bolesti, naročito kod mlađih kategorija svinja. Nastaju kao posledica izliva krvi među moždane ovojnice ili u moždanu supstancu. Nervni simptomi su u vidu depresije ili razdražljivosti. Zapaža se manježno kretanje, podrhtavanje ili grčevi mišića, epileptični napadi. Životinje kruže glavom i teturaju se. Kod prisustva nervnih simptoma bolesti životinje uginu za 24 do 48 časova ili brže u vidu apopleksije.
U akutnom toku bolesti smrt nastupa nakon 6 do 9 dana od infekcije, a nekada i duže. Mortalitet u akutnom toku iznosi 90 do 100% .
Kod subakutnog toka simptomi bolesti su slabije izraženi u odnosu na akutni tok i on traje nešto duže (2 do 3 nedelje). Subakutni tok, kao i hronični uglavnom se javljaju u enzootski zaraženim područjima.
Kod subakutnog toka nalaze se promene na koži u vidu furunkuloznog dermatitisa. Na hiperemičnim mestima na koži stvaraju se izbočene crvene mrlje na kojima se razvijaju pustule koje zatim prskaju, a na mestima prsnutih pustula nastaju kraste koje otpadaju. Nakon otpadanja krasti stvaraju se ožiljci i grizlice. Na delovima ušiju mogu nastati nekroze. Sekundarne bakterijske infekcije mogu komplikovati bolest.
U slučaju nepovoljnog subakutnog toka bolesti, životinje mršave, anemične su i kahetične, teško se kreću i zanose zadnjim delom tela. Na kraju su iscrpljene i uginjavaju. Kod povoljnijeg toka bolesti, simptomi bolesti se ublažuju za nekoliko dana ili 1 do 2 nedelje, prestaje proliv, životinje su živahnije, počinju da jedu i na kraju ozdrave. U retkim slučajevima dolazi do naglih uginuća kod životinja koje su prezdravile.
Hronični tok bolesti počinje iz akutnog nakon što počne da iščezava febra. Karakteriše ga duži period povećanja telesne temperature, anoreksije, depresije, mršavljenja i dr. Prema kliničkoj slici, kod hroničnog toka mogu da se razlikuju tri faze bolesti : početna akutna infekcija sa nedostatkom apetita, povećanjem telesne temperature i depresijom, zatim dolazi do prividnog ozdravljenja da bi opet došlo do pogoršanja i uginuća (uglavnom kod mladih svinja). Hronični tok može trajati nedeljama ili mesecima i tokom bolesti životinje gube na težini usled stalnog proliva, dolazi do atrofije muskulare, masnog tkiva pa čak i kože. Koža je suva, naborana i prekrivena prljavim krasticama, a često su prisutni seboreični ekcem i alopecija. Leđa obolelih životinja su savijena ili životinje sede sa nogama povijenim ispod trupa. Kod hroničnog toka zapaža se i difteroidno zapaljenje sluznice usta i farinksa. Javljaju se sekundarne bakterijske infekcije. Ako dođe do zapaljenja pluća i jačih promena na digesivnom sistemu bolest ima maligni tok. U slučajevima u kojima dolazi do umerenog povišenja temperature i kataralnog zapaljenja želuca i creva životinje mogu da ozdrave.
Atipični oblik kuge javlja se u zapatima u kojima se duže vremena zadržavala enzootija KKS. Obole pretežno mlade svinje sa slabo izraženim simptomima bolesti i malim procentom smrtnosti zbog čega je dijagnostika kuge u ovakvom obliku veoma otežana. Uzrok pojave ovakvog oblika kuge je verovatno slabljenje virulencije virusa pasažom kroz veći broj organizama i zbog pojačane otpornosti svinja usled stalnog dodira sa virusom kroz duži period. Ako se u takvim zapatima smanji otpornost organizma dolazi do aktivacije svinjske kuge koja je do tada tinjala u zapatu. Simptomi kod atipičnog oblika bolesti su povremeni gubitak apetita, smanjeni prirast, mršavljenje, problemi sa reprodukcijom, kongenitalne anomalije, kongenitalni tremor, pojava ekcema i mrkih ljuskica po koži trbuha, leđa i ekstremiteta i dr. Ako je virulencija virusa u zapatima minimalna, bolest se javlja u pojedinačnim slučajevima, a klinička slika je potpuno nespecifična i često u vidu lake bronhopneumonije, katara creva ili krustoznog osipa po koži.
agrosrbija